कावीळ लक्षणे व उपाय

कावीळ ही एक अशी स्थिती आहे जी
यकृतावर परिणाम करते आणि यकृताच्या कार्यात अडथळा आणते. ही त्वचेचा  पिवळेपणा आणि डोळे पांढरे द्वारे दर्शविले जाते.
संक्रमण, यकृत रोग आणि
अनुवांशिक विकारांसह विविध घटकांमुळे कावीळ होऊ शकते.

या लेखात,कावीळ लक्षणे व उपाय,कावीळ होण्याची कारणे,कावीळ झाल्यावर काय खावे,निदान हे पाहू.

 

कावीळ होण्याची कारणे :

कावीळचे तीन मुख्य प्रकार आहेत, प्रत्येकाचे स्वतःचे मूळ कारण आहे :

 

प्री-हेपॅटिक कावीळ :
 

या प्रकारची कावीळ रक्तातील बिलीरुबिनच्या अतिरेकीमुळे होते. बिलीरुबिन हे
पिवळे रंगद्रव्य आहे जे लाल रक्तपेशी नष्ठ झाल्यानंतर तयार होते.प्री-हेपॅटिक
कावीळमध्ये,जास्त बिलीरुबिन लाल रक्तपेशींच्या जास्त उत्पादनामुळे किंवा यकृताच्या
प्रक्रियेपेक्षा जलद असलेल्या लाल रक्तपेशींच्या नष्ठ होण्यामुळे होते.

हे सिकल सेल अॅनिमिया किंवा थॅलेसेमिया (हेमोलाइटिक अॅनिमिया) सारख्या
परिस्थितीमुळे होऊ शकते.

 

हेपॅटिक कावीळ :

 

पोस्ट- हेपॅटिक कावीळ ही यकृतातील समस्यांमुळे होते.जेव्हा यकृताच्या
बिलीरुबिनवर प्रक्रिया करण्याच्या क्षमतेमध्ये समस्या असते तेव्हा असे होते. हे
हेपेटायटीस,
सिरोसिस किंवा औषधामुळे यकृत इजा यासारख्या परिस्थितींमुळे होऊ
शकते.

हे हिपॅटायटीस किंवा सिरोसिस सारख्या यकृताच्या आजारामुळे देखील असू शकते
किंवा हे औषध किंवा अल्कोहोल गैरवापरामुळे देखील होऊ शकते.

 

पोस्ट- हेपॅटिक कावीळ :

 

पोस्ट- हेपॅटिक कावीळ याला अडथळ्याची कावीळ असेही म्हणतात.यकृतातून लहान
आतड्यात पित्त वाहून नेणाऱ्या पित्त नलिकांमध्ये अडथळे आल्यास या प्रकारची कावीळ
होते. अडथळे पित्त उत्सर्जित होण्यापासून प्रतिबंधित करते, ज्यामुळे रक्तामध्ये बिलीरुबिन
तयार होते. यकृतानंतरची कावीळ स्वादुपिंडाचा कर्करोग, ट्यूमर
किंवा पित्त नलिकांच्या जळजळीमुळे होऊ शकते.

 

कावीळ होण्याच्या इतर कमी सामान्य कारणांमध्ये गिल्बर्ट सिंड्रोम सारखे
अनुवांशिक विकार आणि मलेरियासारखे संक्रमण यांचा समावेश होतो.तुम्हाला किंवा
तुमच्या ओळखीच्या कोणाला कावीळ झाल्याची तुम्हाला शंका असल्यास, मूळ कारण शोधण्यासाठी आणि
योग्य उपचार घेण्यासाठी तातडीने वैद्यकीय मदत घेणे महत्त्वाचे.

 

कावीळ लक्षणे :

काविळीचे सर्वात स्पष्ट लक्षण म्हणजे त्वचा पिवळसर होणे आणि डोळे पांढरे
होणे.

 

१) त्वचा आणि डोळे पिवळे होणे :

कावीळच्या सर्वात लक्षात येण्याजोग्या लक्षणांपैकी एक म्हणजे त्वचा आणि
डोळे पांढरे होणे. जेव्हा बिलीरुबिन रक्तामध्ये तयार होते आणि ते त्वचेत आणि
डोळ्यांमध्ये जमा होते तेव्हा असे होते.

 

२) थकवा आणि अशक्तपणा :

तीव्र थकवा आणि अशक्तपणा.

 

३) ओटीपोटात
दुखणे :

कावीळ होण्याचे कारण यकृत किंवा पित्त नलिकांची समस्या असल्यास,विशेषतः ओटीपोटाच्या वरच्या
उजव्या चतुर्थांश भागामध्ये, ओटीपोटात दुखणे आणि अस्वस्थता
असू शकते.

 

४) खाज सुटणे :

रक्तामध्ये बिलीरुबिन जमा झाल्यामुळे खाज येऊ शकते.विशेषत: हात आणि पायांवर,
जे बर्याचदा  सर्वात गंभीर
असते हाताच्या तळव्यावर आणि पायाच्या तळव्यावर.जेव्हा त्वचेमध्ये बिलीरुबिन जमा
होते आणि जळजळ होते तेव्हा असे होते.

 

५) मळमळ आणि उलट्या :

मळमळ आणि कधी कधी उलट्या होऊ शकतात.

 

६) गडद लघवी :

बिलीरुबिन शरीरातून लघवी द्वारे बाहेर जाते.रक्तात बिलीरुबिनच्या जास्त
उपस्थितीमुळे लघवी  नेहमीपेक्षा जास्त गडद
रंगाची होऊ शकते.

 

७) फिकट विष्ठा :

पित्ताद्वारे उत्सर्जित होणाऱ्या बिलीरुबिनच्या कमतरतेमुळे विष्ठा फिकट
गुलाबी किंवा चिकणमाती रंगाची होऊ शकते.

 

जर तुम्हाला किंवा तुमच्या ओळखीच्या एखाद्या व्यक्तीला यापैकी कोणतीही
लक्षणे जाणवत असतील, तर वैद्यकीय मदत घेणे महत्त्वाचे आहे. कावीळ हे गंभीर वैद्यकीय
स्थितीचे लक्षण असू शकते ज्यासाठी त्वरित उपचार आवश्यक आहेत.

 

निदान :

कावीळचे निदान सामान्यत: शारीरिक तपासणी, वैद्यकीय इतिहास आणि रक्त चाचण्यांच्या
आधारे केले जाते. कारण निश्चित करण्यासाठी डॉक्टर इमेजिंग चाचण्या,जसे की अल्ट्रासाऊंड किंवा सीटी स्कॅन देखील करू शकतात. काही
प्रकरणांमध्ये, निदानाची पुष्टी करण्यासाठी यकृत बायोप्सी
आवश्यक असू शकते.

 

कावीळ उपाय (उपचार) :

काविळीचा उपचार हा तिच्या मूळ कारणावर अवलंबून असतो.काही प्रकरणांमध्ये, कोणत्याही उपचारांची आवश्यकता
असू शकत नाही,परंतु यकृत रोग किंवा कर्करोगासारखी अधिक गंभीर
स्थिती कारण असल्यास, उपचार आवश्यक असू शकतात.यामध्ये मूळ
कारण दूर करण्यासाठी औषधोपचार,शस्त्रक्रिया किंवा इतर
हस्तक्षेपांचा समावेश असू शकतो.

 

कावीळ  वर  आयुर्वेदिक औषध :

भृंगराज (Eclipta prostrata) :

 

भृंगराज ही आणखी एक औषधी वनस्पती आहे जी आयुर्वेदामध्ये
यकृताच्या विकारांवर उपचार करण्यासाठी वापरली जाते. त्यात यकृताचे कार्य
सुधारण्यास, पित्त स्राव वाढविण्यास आणि जळजळ कमी करण्यास
मदत करणारे संयुगे असतात.

 

हळद (Curcuma longa) :

 

हळद हा सामान्यतः भारतीय स्वयंपाक आणि आयुर्वेदिक
औषधांमध्ये वापरला जाणारा मसाला आहे. त्यात कर्क्यूमिन नावाचे संयुग असते,ज्यामध्ये
दाहक-विरोधी आणि अँटीऑक्सिडंट गुणधर्म असतात. हळद यकृतातील जळजळ कमी करण्यास आणि
त्याचे नुकसान होण्यापासून संरक्षण करण्यास मदत करते.

 

आवळा (Emblica officinalis) :

 

आवळा, ज्याला भारतीय गूसबेरी
असेही म्हणतात, हे व्हिटॅमिन सी आणि अँटिऑक्सिडंट्सचा समृद्ध
स्रोत आहे. हे यकृताचे कार्य सुधारण्यास, जळजळ कमी करण्यास
आणि यकृताचे नुकसान होण्यापासून संरक्षण करण्यास मदत करू शकते.

 

पपईची पाने :

 

पपईची पाने आयुर्वेदिक औषधात कावीळसाठी पारंपारिक उपाय
आहेत. त्यामध्ये यकृताचे कार्य सुधारण्यास, पित्त उत्पादन वाढवण्यास
आणि जळजळ कमी करण्यास मदत करणारे संयुगे असतात.

 

कावीळ घरगुती उपचार :

 

बार्ली वॉटर :

 

हे कावीळसाठी घरगुती उपाय आहे जे भारतात सामान्यतः वापरले जाते. हे यकृत
आणि मूत्रपिंडांमधून विषारी पदार्थ बाहेर टाकण्यास मदत करते, जळजळ कमी करते आणि यकृताचे
कार्य सुधारते. एक कप बार्ली चार कप पाण्यात सुमारे ३० मिनिटे उकळवा व दिवसभर पाणी
गाळून प्या.

 

लिंबाचा रस :

 

लिंबाचा रस एक नैसर्गिक लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ आहे आणि शरीरातील
विषारी पदार्थ बाहेर काढण्यास मदत करू शकतो (म्हणजेच आपण डिटॉक्सिफिकेशन करतो).
त्यात व्हिटॅमिन सी आणि अँटिऑक्सिडंट्स देखील असतात, जे यकृताला नुकसान होण्यापासून वाचवण्यास
मदत करतात. एक ग्लास कोमट पाण्यात एक चमचा लिंबाचा रस मिसळा आणि रोज सकाळी
रिकाम्या पोटी प्या.

 

आले :

 

आले मळमळ आणि उलट्या कमी करण्यास मदत करू शकते,जी कावीळची सामान्य लक्षणे
आहेत. एक चमचा किसलेले आले आणि एक चमचा मध मिसळून दिवसातून दोन ते तीन वेळा खा.

 

मुळ्याची पाने :

 

मुळ्याची पाने हा आयुर्वेदिक औषधात काविळीसाठी पारंपारिक उपाय आहे.
मुळ्याची पाने यकृताला उत्तेजित करण्यास आणि पित्त उत्पादन वाढविण्यास मदत करतात, ज्यामुळे कावीळ कमी होण्यास
मदत होते. ते यकृत कार्य सुधारण्यास, पित्त उत्पादन
वाढवण्यास आणि जळजळ कमी करण्यास मदत करतात. मुळ्याची पाने पाण्यात मिसळा आणि रस
गाळून घ्या. हा रस अर्धा कप दिवसातून दोनदा प्या.

 

या उपायांची क्रिया वेगळी असू शकते,परंतु सामान्यतः ते यकृत कार्य सुधारणे,पित्त उत्पादन वाढवणे,जळजळ कमी करणे आणि यकृताचे
नुकसान होण्यापासून संरक्षण करणे याद्वारे कार्य करतात. यापैकी कोणतेही
वापरण्यापूर्वी योग्य आयुर्वेदिक चिकित्सक किंवा डॉक्टरांशी सल्लामसलत करणे आवश्यक
आहे.

 

कावीळ झाल्यावर काय खावे
:

काविळीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी योग्य आहार महत्त्वाची भूमिका बजावू शकतो.

निरोगी आहाराचे पालन करा : कावीळच्या वेळी आरोग्यदायी आहार महत्त्वाचा आहे.
तुम्ही फॅटी,
तळलेले आणि मसालेदार पदार्थ टाळले पाहिजेत आणि फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्य आणि पातळ प्रथिने समृद्ध
आहारावर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे.

हे मुद्दे तपशीलवार पाहू :

संतुलित आहार घ्या :

संतुलित आहार घ्या ज्यामध्ये विविध फळे, भाज्या, संपूर्ण
धान्य आणि प्रथिने या स्त्रोतांचा समावेश आहे. संतुलित आहार शरीराच्या
पुनर्प्राप्तीसाठी आवश्यक पोषक आणि ऊर्जा प्रदान करतो.

 

द्रवपदार्थाचे सेवन वाढवा :

 

पाणी,
नारळाचे पाणी आणि हर्बल चहा यासह भरपूर द्रव प्या. पुरेशा प्रमाणात
हायड्रेशन शरीरातून विषारी पदार्थ आणि टाकाऊ पदार्थ बाहेर काढण्यास मदत करू शकते.

 

चरबीचे सेवन मर्यादित करा :

 

चरबीचे प्रमाण जास्त असलेले पदार्थ टाळा, जसे की तळलेले पदार्थ, चरबीयुक्त मांस आणि पूर्ण चरबीयुक्त दुग्धजन्य पदार्थ. चरबीमुळे यकृतावर
प्रक्रिया करणे कठीण होऊ शकते आणि जास्त चरबीयुक्त आहार कावीळ वाढवू शकतो.

 

अ‍ॅन्टीऑक्सिडंट्स समृद्ध असलेल्या
पदार्थांचा समावेश करा :

 

बेरी,
नट आणि पालेभाज्या यांसारखे भरपूर अँटीऑक्सिडंट असलेले अन्न यकृताला
नुकसान होण्यापासून वाचवण्यास मदत करू शकतात.

 

लहान, वारंवार
जेवण घ्या :

 

मोठ्या जेवणाऐवजी दिवसभर लहान, वारंवार जेवण घ्या. हे मळमळ आणि उलट्या
टाळण्यास मदत करू शकते, जी कावीळची सामान्य लक्षणे आहेत.

 

वैयक्तिक गरजा आणि वैद्यकीय परिस्थितींवर आधारित वैयक्तिक आहार योजना तयार
करण्यासाठी व्यावसायिक डॉक्टर किंवा नोंदणीकृत आहारतज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक
आहे. कारण प्रत्येक व्यक्तीचे शरीर वेगवेगळ्या प्रकारे प्रतिक्रिया देते.

 

काळजी :

यकृत रोग,
हिपॅटायटीस आणि काही औषधे यांसह अनेक कारणांमुळे कावीळ होऊ शकते,
जसे की आपण वर चर्चा केली आहे .यकृताचे आणखी नुकसान टाळण्यासाठी आणि
कावीळची लक्षणे व्यवस्थापित करण्यासाठी, सावधगिरी बाळगणे
महत्वाचे आहे.

 

कावीळ दरम्यान घ्यावयाची काही सामान्य
काळजी :

 

विश्रांती :

काविळीच्या वेळी विश्रांती महत्त्वाची असते
कारण यामुळे यकृतावरील कामाचा ताण कमी होतो आणि बरे होण्यास मदत होते.

 

हायड्रेटेड राहा : 

तुमचे शरीर हायड्रेट ठेवण्यासाठी आणि विषारी
पदार्थ बाहेर टाकण्यासाठी भरपूर पाणी आणि इतर द्रव पिणे महत्वाचे आहे.

 

अल्कोहोल आणि धूम्रपान टाळा : 

मद्यपान आणि धूम्रपान यकृताचे आणखी नुकसान करू
शकते आणि कावीळच्या वेळी ते टाळले पाहिजे.

 

लिहून दिल्याप्रमाणे औषधे घ्या : 

जर तुमच्या डॉक्टरांनी तुमची लक्षणे
व्यवस्थापित करण्यासाठी औषधे लिहून दिली असतील, तर ती लिहून दिल्याप्रमाणे घेणे महत्त्वाचे
आहे.

 

लक्षणांचे निरीक्षण करा : 

तुमच्या लक्षणांवर बारकाईने लक्ष ठेवा आणि ते
आणखी बिघडले किंवा तुम्हाला काही नवीन विकसित होत असल्यास तुमच्या डॉक्टरांशी
संपर्क साधा लक्षणे

 

काविळीच्या वेळी तुमच्या डॉक्टरांच्या, उपचार योजनेचे पालन करणे महत्त्वाचे आहे.योग्य
काळजी आणि उपचाराने, कावीळची बहुतेक प्रकरणे यशस्वीरित्या
व्यवस्थापित केली जाऊ शकतात.