ब्लड कॅन्सर
ब्लड कॅन्सर,ज्याला हेमॅटोलॉजिक कॅन्सर देखील म्हणतात,जे रक्त,अस्थिमज्जा किंवा लिम्फॅटिक प्रणालीवर परिणाम करतात.
या प्रकारचे कॅन्सर सामान्यत: रक्तपेशी किंवा अस्थिमज्जामध्ये रक्त
तयार करणाऱ्या पेशींच्या असामान्य किंवा अनियंत्रित वाढीमुळे उद्भवतात.ब्लड
कॅन्सर विविध स्वरूपात होऊ शकतो,ज्यामध्ये ल्युकेमिया,लिम्फोमा आणि मायलोमा यांचा समावेश आहे.
ब्लड कॅन्सरचे प्रकार :
ल्युकेमिया :
ल्युकेमिया हा ब्लड कॅन्सरचा एक प्रकार आहे जो जेव्हा अस्थि मज्जामध्ये(Bone marrow) असामान्य
पांढऱ्या रक्त पेशी,ज्यांना ल्युकोसाइट्स देखील म्हणतात,
तयार होतात तेव्हा होतो. ल्युकोसाइट्स हे रोगप्रतिकारक शक्तीचे
आवश्यक घटक आहेत जे शरीराला संसर्ग आणि रोगाशी लढण्यास मदत करतात.
ल्युकेमियामध्ये,
अस्थिमज्जा मध्ये मोठ्या प्रमाणात अपरिपक्व किंवा असामान्य
पांढऱ्या रक्त पेशी तयार करते, ज्या योग्यरित्या कार्य करत
नाहीत आणि संसर्गाशी लढण्यास असमर्थ असतात.
ल्युकेमिया दोन प्रमुख प्रकारांमध्ये आहे:
Acute आणि Chronic : Acute ल्युकेमिया वेगाने वाढतो आणि असामान्य
पेशी योग्यरित्या कार्य करू शकत नाहीत.
त्याउलट,
Chronic ल्युकेमिया हळूहळू प्रगती करतो आणि असामान्य पेशी काही
प्रमाणात कार्य करण्यास सक्षम असतात.
ल्युकेमियाच्या लक्षणांमध्ये हे असू शकते : थकवा, अशक्तपणा, ताप,
रात्रीचा घाम येणे, वजन कमी होणे आणि लिम्फ
नोड्स सुजणे.
ल्युकेमियावरील उपचार पर्यायांमध्ये : केमोथेरपी, रेडिएशन थेरपी, अस्थिमज्जा
प्रत्यारोपण आणि लक्ष्यित थेरपी यांचा समावेश होतो.
लिम्फोमा :
लिम्फोमा हा ब्लड कॅन्सरचा एक प्रकार आहे जो लिम्फॅटिक प्रणालीवर परिणाम
करतो, जी रोगप्रतिकारक शक्तीच्या व्यतिरिक्त आहे जी शरीराला संसर्ग आणि रोगाशी
लढण्यास मदत करते.
लिम्फोमा तेव्हा होतो जेव्हा असामान्य लिम्फोसाइट्स ह्या लिम्फनोड्स, स्प्लीन किंवा रोगप्रतिकारक
प्रणालीच्या इतर अवयवांमध्ये तयार होतात.
लिम्फोमाचे दोन प्रमुख प्रकारांमध्ये आहे :
हॉजकिन्स लिम्फोमा आणि नॉन-हॉजकिन्स लिम्फोमा.
हॉजकिन्स लिम्फोमा हा लिम्फोमाचा एक प्रकार आहे ज्यामधे रीड-स्टर्नबर्ग पेशी नावाच्या असामान्य पेशींचा समावेश असतो
नॉन-हॉजकिन्स लिम्फोमा हा लिम्फोमाचा अधिक सामान्य प्रकार आहे ज्यामधे
रीड-स्टर्नबर्ग पेशी नावाच्या असामान्य पेशींचा समावेश नसतो.
लिम्फोमाच्या लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते : सुजलेल्या लिम्फ नोड्स, ताप, रात्री
घाम येणे, वजन कमी होणे आणि थकवा.
लिम्फोमाच्या उपचारांच्या पर्यायांमध्ये : केमोथेरपी, रेडिएशन थेरपी, इम्युनोथेरपी, लक्ष्यित थेरपी आणि स्टेम सेल
प्रत्यारोपण यांचा समावेश होतो.
मायलोमा :
मायलोमा,
ज्याला मल्टिपल मायलोमा असेही म्हटले जाते, हा ब्लड कॅन्सरचा एक प्रकार आहे जो प्लाझ्मा पेशींवर परिणाम करतो,प्लाझ्मा पेशीं ह्या एक प्रकारच्या पांढर्‍या रक्त पेशी आहेत ज्या ऍन्टीबॉडीज
तयार करतात. मायलोमामध्ये,अस्थिमज्जा (Bone marrow) असामान्य प्लाझ्मा पेशी तयार करते,ज्या कार्यात्मक
ऍन्टीबॉडीज आणि सामान्य रक्त पेशी तयार करण्यास असक्षम असतात.
मायलोमाच्या लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते : हाडे दुखणे,थकवा,अशक्तपणा आणि
वारंवार संक्रमण (इन्फेकशन).
मायलोमाच्या उपचारांच्या पर्यायांमध्ये : केमोथेरपी, रेडिएशन थेरपी, इम्युनोथेरपी, लक्ष्यित थेरपी आणि स्टेम सेल
प्रत्यारोपण यांचा समावेश होतो.
ब्लड कॅन्सरची कारणे :
जेव्हा अपरिपक्व रक्त पेशींची असामान्य वाढ होते ज्या योग्यरित्या कार्य
करत नाहीत तेव्हा ब्लड कॅन्सर होतो.
ब्लड कॅन्सरचे नेमके कारण माहित नाही, परंतु असे अनेक घटक आहेत जे हा आजार
होण्याचा धोका वाढवू शकतात.
अनुवांशिक घटक :
ब्लड कॅन्सर हा जेनेटिक म्यूटेशनमुळे होऊ शकतो जो
पालकांकडून वारशाने मिळतो.काही जेनेटिक सिंड्रोम, जसे की डाऊन सिंड्रोम, ब्लड कॅन्सर होण्याचा धोका वाढवतात.
पर्यावरणाचे घटक :
रेडिएशन संपर्क, केमिकल एक्सपोजर
रेडिएशनशी संपर्क :
उच्च पातळीच्या रेडिएशनच्या संपर्कात येण्यामुळे
धोका वाढू शकतो
केमिकल एक्सपोजर :
बेंझिनसारख्या विशिष्ट रसायनांच्या संपर्कात
आल्याने ब्लड कॅन्सर होण्याचा धोका वाढू शकतो.
वय :
वृद्ध लोकांमध्ये ब्लड कॅन्सर अधिक सामान्य आहे, ६० वर्षांनंतर धोका वाढतो.
व्हायरल इन्फेक्शन्स :
काही व्हायरस,जसे की मानवी टी-सेल लिम्फोट्रॉपिक व्हायरस
(HTLV-1) आणि एपस्टाईन-बॅर व्हायरस (EBV), ब्लड कॅन्सरशी निगडीत आहेत.
रोगप्रतिकारक प्रणाली विकार :
एचआयव्ही सारख्या विशिष्ट रोगप्रतिकारक प्रणाली विकार
असलेल्या लोकांमध्ये ब्लड कॅन्सर होण्याचा
धोका वाढतो.
कौटुंबिक इतिहास :
ब्लड कॅन्सरचा कौटुंबिक इतिहास असलेल्या
लोकांना हा होण्याची शक्यता जास्त असते.
धूम्रपान :
धूम्रपानामुळे ब्लड कॅन्सर होण्याचा धोका वाढतो.
तुम्हाला तुमच्या ब्लड कॅन्सर होण्याबाबत काळजी वाटत असल्यास तुमच्या डॉक्टरांशी बोलणे महत्त्वाचे
आहे ब्लड कॅन्सरने ग्रस्त लोकांसाठी लवकर निदान आणि उपचार मोठ्या प्रमाणात
परिणाम सुधारू शकतात.
ब्लड कॅन्सर प्रतिबंध :
ब्लड कॅन्सरपासून बचाव करण्याचा कोणताही खात्रीशीर मार्ग नसला तरी, असे काही उपाय आहेत जे रोग
विकसित होण्याचा धोका कमी करण्यास मदत करू शकतात.
यामध्ये हे समाविष्ट आहे :
निरोगी जीवनशैली राखणे :
निरोगी आहार घेणे, नियमित व्यायाम करणे आणि
धूम्रपान टाळणे यामुळे ब्लड कॅन्सर होण्याचा धोका कमी होण्यास मदत होऊ शकते.
विषारी पदार्थांच्या संपर्कात येणे टाळणे :
रसायने आणि रेडिएशनच्या संपर्कात येणे टाळणे
ब्लड
कॅन्सर FAQs :
प्र. ब्लड कॅन्सर म्हणजे काय ?
उ . ब्लड कॅन्सर,ज्याला
हेमॅटोलॉजिक कॅन्सर देखील म्हणतात,
हा एक प्रकारचा कॅन्सर आहे जो रक्त पेशींच्या उत्पादनावर आणि
कार्यावर परिणाम करतो.जेव्हा असामान्य रक्त पेशी अनियंत्रितपणे वाढतात आणि
रक्ताच्या सामान्य कार्यामध्ये व्यत्यय आणतात तेव्हा होतो.
प्र. ब्लड कॅन्सरचेप्रकार काय आहेत ?
उ. ब्लड कॅन्सरचे तीन मुख्य प्रकार आहेत ल्युकेमिया,लिम्फोमा आणि मायलोमा.ल्युकेमिया हा रक्त आणि
अस्थिमज्जाचा कॅन्सर आहे,लिम्फोमा हा लिम्फॅटिक प्रणालीचा कॅन्सर
आहे आणि मायलोमा हा प्लाझ्मा पेशींचा कॅन्सर
आहे.
प्र. ब्लड कॅन्सरची लक्षणे कोणती आहेत ?
उ.रक्ताच्या कॅन्सरची लक्षणे कॅन्सरच्या प्रकारावर आणि
स्टेजवर अवलंबून बदलतात,परंतु सामान्य लक्षणांमध्ये थकवा, अशक्तपणा,
अस्पष्ट वजन कमी होणे,ताप,रात्री घाम येणे आणि वाढलेले लिम्फ नोड्स यांचा समावेश होतो
.
प्र. ब्लड कॅन्सरचे निदान कसे केले जाते
?
उ. ब्लड कॅन्सरचे निदान रक्त तपासणी,अस्थिमज्जा बायोप्सी आणि इमेजिंग चाचण्यांसह विविध चाचण्यांद्वारे केले
जाते.डॉक्टर रुग्णाचा वैद्यकीय इतिहास आणि लक्षणे देखील विचारात घेतात.
प्र. ब्लड कॅन्सरची कारणे कोणती ?
उ. ब्लड कॅन्सरची नेमकी कारणे अज्ञात आहेत, परंतु काही जोखीम घटक, जसे की काही रसायने, रेडिएशन आणि विषाणूंच्या
संपर्कात येण्यामुळे हा रोग होण्याचा धोका वाढू शकतो.
प्र. ब्लड कॅन्सरचा उपचार कसा केला जातो ?
उ. ब्लड कॅन्सरचा उपचार हा रोगाच्या प्रकार आणि
टप्प्यावर अवलंबून असतो,परंतु त्यात केमोथेरपी,रेडिएशन थेरपी,स्टेम सेल प्रत्यारोपण आणि लक्ष्यित
थेरपी यांचा समावेश असू शकतो.
प्र.ब्लड कॅन्सरसाठी जगण्याचा
दर किती आहे ?
उ. ब्लड कॅन्सरचा जगण्याचा दर रोगाचा प्रकार आणि अवस्था,तसेच वय आणि एकूण आरोग्य
यासारख्या इतर घटकांवर अवलंबून असतो. तथापि,उपचारांच्या
प्रगतीमुळे अनेक प्रकारच्या ब्लड कॅन्सरसाठी जगण्याचे प्रमाण सुधारले आहे.
प्र. ब्लड कॅन्सर टाळता येतो का ?
उ. ब्लडकॅन्सरपासून बचाव करण्याचा कोणताही मार्ग ज्ञात नाही,परंतु निरोगी जीवनशैली राखणे आणि काही रसायने आणि रेडिएशनच्या संपर्कात येणे टाळल्यास रोग होण्याचा धोका कमी
होऊ शकतो.
प्र. ब्लड कॅन्सरचे निदान कसे होते ?
उ. ब्लडकॅन्सरचे निदान त्याचा प्रकार आणि
स्टेज तसेच वय आणि एकूण आरोग्य यासारख्या इतर घटकांवर
अवलंबून असते.उपचाराचा सर्वोत्तम मार्ग निश्चित करण्यासाठी आणि रोगाचे निरीक्षण
करण्यासाठी डॉक्टरशी चर्चा करणे महत्वाचे आहे.
प्र. ब्लड कॅन्सर बरा होऊ शकतो का ?
उ. काही प्रकारचे ब्लड कॅन्सर उपचाराने बरे होऊ शकतात, तर काही व्यवस्थापित केले जाऊ
शकतात परंतु ते बरे होत नाहीत.