राहिनाइटिस : कारणे, लक्षणे, उपचार
आणि प्रतिबंध – Rhinitis

राहिनाइटिस ही एक स्थिती आहे ज्यामध्ये नसल म्युकसमध्ये जळजळ होते ज्यामुळे
शिंका येणे, नाक वाहणे यांसारखी
लक्षणे दिसून येतात.त्याला चोंदलेले नाक देखील म्हणतात.

 

या लेखात राहिनाइटिस ची कारणे, चिन्हे, लक्षणे, निदान, उपचार, काही प्रभावी
घरगुती उपाय आणि रायनाइटीस प्रतिबंध याविषयी तपशीलवार माहिती दिली आहे.

 

राहिनाइटिस कारणे :

 

राहिनाइटिस ही एक रिएक्शन आहे जी डोळे, नाक आणि घशात होते
जेव्हा हवेतील ऍलर्जिन शरीरात हिस्टामाइन सोडण्यास चालना देतात.

 

राहिनाइटिस
काही सर्वात सामान्य कारणे :

 

• झाडे, गवत आणि तण यांनी
परागकण सोडले

• धुळीचे कण

• मोल्ड

• झुरळांचा कचरा

• धूर

• प्राण्यांचा कोंडा

• तापमान

• हार्मोनल बदल

• काही औषधे आणि नोज स्प्रेचा जास्त वापर

• वातावरणातील बदल

• काही पदार्थ किंवा मसाले

 

 

१) ऍलर्जीक
राहिनाइटिस :

ऍलर्जीक राहिनाइटिस, ज्याला गवत ताप देखील
म्हणतात, हा पोलेन ग्रेन्स, प्राण्यांच्या
डोक्यातील कोंडा किंवा धूळ माइट्स घटकांमुळे ऍलर्जीक राहिनाइटिस होतो.  

 

 

२) नॉन-अॅलर्जिक
राहिनाइटिस :

तापमान किंवा आर्द्रतेतील बदल, सिगारेटचा धूर, परफ्यूम किंवा साफसफाईची प्रॉडकटस् आणि हार्मोनल बदल
यासारख्या घटकांमुळे नॉन-अॅलर्जिक राहिनाइटिस होऊ शकतो.

 

३) व्हायरल
इन्फेक्शन :

राहिनाइटिस व्हायरल इन्फेक्शनमुळे देखील होऊ शकतो, जसे की कॉमन कोल्ड.

 

 

 राहिनाइटिस लक्षणे :

 

 

१) वाहणारे
नाक :

राहिनाइटिस हे वाहणाऱ्या नाकाद्वारे दर्शविले जाते, जे स्पष्ट, जाड किंवा रंगहीन
असू शकते.

 

 

२) नाक
बंद होणे :

नाक बंद होणे हे राहिनाइटिसचे आणखी एक सामान्य लक्षण आहे, ज्यामुळे नाकातून श्वास घेणे कठीण होते.

 

 

३) शिंका
येणे :

शिंका येणे हे राहिनाइटिस चे आणखी एक सामान्य लक्षण आहे, जे ऍलर्जीन किंवा इरिटैट घटकांच्या संपर्कात आल्याने होऊ शकते.

 

 

४) खाज
सुटणे किंवा पानवलेले डोळे :

खाज सुटणे किंवा पानवलेले डोळे हे देखील राहिनाइटिस चे लक्षण असू शकते, विशेषत: ऍलर्जीक राहिनाइटिसच्या बाबतीत.

 

आणखी
काही लक्षणे :

 

• डोळ्यांखाली काळी वर्तुळे.

• डोळ्यांखाली चट्टे येतात.

• नाकाच्या आत सुजलेल्या ऊती.

• तोंडाने श्वास घेणे.

• नाकातून रक्त येणे.

• कानाचे इन्फेक्शन जे सतत परत येत असते.

• घोरणे.

• थकवा.

 

ही लक्षणे सौम्य किंवा गंभीर असू शकतात आणि दैनंदिन
कामात व्यत्यय आणू शकतात.

 

 

राहिनाइटिस गुंतागुंत :

 

राहिनाइटिस हे सामान्यतः गंभीर
स्थिती नसली तरी, उपचार न केल्यास किंवा अयोग्यरित्या व्यवस्थापित केल्यास अनेक गुंतागुंत होऊ
शकतात.

 

 

१) सायनुसायटिस :

राहिनाइटिसमुळे सायनसमध्ये जळजळ आणि
सूज येऊ शकते, ज्यामुळे सायनुसायटिस नावाची स्थिती उद्भवते.

सायनुसायटिसच्या लक्षणांमध्ये चेहर्यावरील वेदना, दाब आणि रक्तसंचय, तसेच ताप, डोकेदुखी आणि नाकातून
स्त्राव यांचा समावेश होतो.

 

 

२) झोपेचा त्रास :

राहिनाइटिस, घोरणे आणि इतर
श्वासोच्छवासाच्या अडचणी निर्माण करून झोपेमध्ये व्यत्यय आणू शकतो.

यामुळे थकवा, चिडचिडेपणा आणि इतर समस्या उद्भवू शकतात.

 

 

३) कानाचे इन्फेक्शन :

राहिनाइटिसमुळे युस्टाचियन ट्यूबमध्ये
अडथळे निर्माण होऊ शकतात, ज्यामुळे कानाचे इन्फेक्शन होऊ शकते.

कानाच्या इन्फेक्शनच्या लक्षणांमध्ये कान दुखणे, स्त्राव होणे आणि ऐकणे
कमी होणे यांचा समावेश असू शकतो.

 

 

४) दमा :

राहिनाइटिस दम्याच्या लक्षणांना
चालना देऊ शकतो किंवा ती वाढवू शकतो, विशेषत: ऍलर्जीक राहिनाइटिस असलेल्या व्यक्तिमध्ये.

यामुळे घरघर, धाप लागणे आणि श्वसनाच्या इतर समस्या उद्भवू शकतात.

 

 

५) जुनाट खोकला :

राहिनाइटिसमुळे जुनाट खोकला होऊ शकतो,

हे दैनंदिन जीवनात त्रासदायक आणि व्यत्यय आणणारे असू
शकते.

 

६) जीवनाची खराब गुणवत्ता :

राहिनाइटिसमुळे जीवनाच्या
गुणवत्तेवर लक्षणीय परिणाम होऊ शकतो, विशेषत: लक्षणे गंभीर किंवा जुनाट असल्यास. हे काम, सामाजिक कामे आणि एकूणच सर्व
बाबतीत व्यत्यय आणू शकते.

 

 

राहिनाइटिसची लक्षणे आढळल्यास
वैद्यकीय मदत घेणे महत्वाचे आहे.तुमचे डॉक्टर तुमच्या स्थितीचे निदान आणि
व्यवस्थापन करण्यात मदत करू शकतात आणि गुंतागुंत टाळण्यासाठी औषधे, जीवनशैलीतील बदल किंवा इतर शिफारस करू शकतो.

 

 

 राहिनाइटिस निदान :

 

रुग्णाचा वैद्यकीय इतिहास, लक्षणे आणि शारीरिक
तपासणी यावर आधारित डॉक्टर राहिनाइटिस चे निदान करतात.

काही प्रकरणांमध्ये, राहिनाइटिसचे कारण निश्चित
करण्यासाठी ऍलर्जी टेस्ट किंवा एंडोस्कोपीची केली जाऊ शकते.

 

 

राहिनाइटिस उपचार :

 

ऍलर्जींपासून दूर राहणे
हा सर्वोत्तम उपचार आहे.

 

राहिनाइटिसच्या उपचारांमध्ये हे असू शकते :

 

• नोज स्प्रे.

• दम्याच्या लक्षणांसाठी औषधे.

• ऍलर्जी शॉट्स.

• काही कंडिशन्समध्ये शस्त्रक्रिया.

 

औषधे :

अँटीहिस्टामाइन्स, डी कंजेस्टंट्स आणि नेसल कॉर्टिकोस्टिरॉईड्स यांसारखी औषधे राहिनाइटिसच्या उपचारासाठी
वापरली जाऊ शकतात.

 

इम्युनोथेरपी :

इम्युनोथेरपी, ज्याला ऍलर्जी शॉट्स देखील म्हणतात, ऍलर्जीक राहिनाइटिसचा उपचार करण्यासाठी रुग्णाला हळूहळू ऍलर्जीनच्या डोसमध्ये
वाढ करून वापरला जाऊ शकतो.

 

नेसल इरिगेशन :

अतिरिक्त श्लेष्मा आणि ऍलर्जीन बाहेर काढून राहिनाइटिसची
लक्षणे दूर करण्यासाठी नेसल इरिगेशन देखील वापरले जाऊ शकते.

 

 

राहिनाइटिस प्रतिबंध :

 

१) ऍलर्जी टाळा :

पोलेन ग्रेन्स,धूळ माइट्स, पाळीव प्राणी आणि प्राण्यांचा कोंडा यासारख्या ऍलर्जन्सच्या संपर्कात येणे
टाळणे, राहिनाइटिस टाळण्यास मदत करू शकते.

 

२) हवा स्वच्छ ठेवा :

एअर प्युरिफायर वापरून किंवा वेंटिलेशनसाठी खिडक्या
उघडून हवा स्वच्छ ठेवल्यास राहिनाइटिस टाळण्यास मदत होते.

 

३) चांगली स्वच्छता ठेवा :

वारंवार हात धुणे आणि चेहऱ्याला स्पर्श करणे टाळणे
यासारख्या चांगल्या स्वच्छतेचा सराव केल्याने देखील राहिनाइटिस होऊ शकणार्‍या
व्हायरल इन्फेक्शनचा प्रसार रोखण्यास मदत होऊ शकते.

 

 

राहिनाइटिससाठी घरगुती उपचार :

 

वैद्यकीय उपचार प्रभावी असले तरी, अनेक घरगुती उपचार देखील आहेत जे राहिनाइटिसच्या लक्षणांपासून मुक्त होण्यास
मदत करू शकतात.

 

१) वाफ :

स्टीम रक्तसंचय कमी करून राहिनाइटिसच्या लक्षणांपासून मुक्त
होण्यास मदत करू शकते.तुम्ही गरम शॉवर घेऊ शकता किंवा गरम पाण्याच्या भांड्यातून
वाफेवर श्वास घेऊ शकता.पाण्यात निलगिरी किंवा पेपरमिंट सारखी आवश्यक तेले
टाकल्याने देखील सायनस साफ होण्यास मदत होते.

 

२) आले :

आल्यामध्ये दाहक-विरोधी गुणधर्म असतात जे राहिनाइटिसच्या
लक्षणांपासून मुक्त होण्यास मदत करतात. तुम्ही तुमच्या आहारात ताजे आले खाऊ शकता किंवा आल्याचा चहा पिऊ शकता.आल्याचा चहा बनवण्यासाठी आलेचे काप १० ते १५  मिनिटे गरम पाण्यात भिजवा, नंतर गाळून प्या.

 

३) मध :

मधामध्ये नैसर्गिक
बॅक्टेरियाच्या वाढीस प्रतिबंध करणारा पदार्थ आणि अॅंटीव्हायरल गुणधर्म असतात जे
घसा शांत करण्यास आणि राहिनाइटिस संबंधित खोकल्यापासून मुक्त होण्यास
मदत करतात. तुम्ही तुमच्या चहामध्ये मध घालू शकता किंवा चमच्याने खाऊ शकता.

 

४) हळद
:

हळद एक नैसर्गिक दाहक-विरोधी आणि जंतुनाशक आहे जी राहिनाइटिसच्या लक्षणांपासून मुक्त होण्यास मदत करू
शकते. तुम्ही तुमच्या जेवणात हळद घालू शकता किंवा हळदीचा चहा पिऊ शकता. हळदीचा चहा
बनवण्यासाठी १ कप पाण्यात १ टीस्पून हळद पावडर १० ते १५ मिनिटे उकळवा, नंतर गाळून प्या.

 

५) लसूण
:

लसणात नैसर्गिक अँटीवायरल आणि अँटीबैक्टीरियल गुणधर्म असतात रोगप्रतिकारक
शक्ती वाढविण्यात आणि राहिनाइटिसच्या लक्षणांपासून मुक्त होण्यास मदत करू शकते.तुम्ही तुमच्या जेवणात लसूण घालू शकता.

 

FAQ’s राहिनाइटिस :

 

प्रश्न : राहिनाइटिस म्हणजे काय ?

उत्तर : राहिनाइटिस ही एक वैद्यकीय स्थिती आहे ज्यामुळे नेसएल
त्वचा जळजळ होते, परिणामी शिंका
येणे, नाक वाहणे आणि
रक्तसंचय यांसारखी लक्षणे दिसून येतात. ऍलर्जी, इन्फेक्शन किंवा इरिटेशन राहिनाइटिसमुळे होऊ शकते.

 

 

प्रश्न : राहिनाइटिसचा उपचार कसा केला जातो ?

उत्तर : राहिनाइटिसचा उपचार लक्षणांच्या कारणावर आणि
तीव्रतेवर अवलंबून असतो. यात अँटीहिस्टामाइन्स, डिकंजेस्टंट्स, यांसारख्या ओव्हर-द-काउंटर किंवा
प्रिस्क्रिप्शन औषधांचा समावेश असू शकतो कॉर्टिकोस्टिरॉईड्स किंवा इम्युनोथेरपी.वाफेसारखे घरगुती
उपचार देखील लक्षणे दूर करण्यासाठी प्रभावी असू शकतात.

 

 

प्रश्न : राहिनाइटिस टाळता येईल का ?

उत्तर : राहिनाइटिस रोखणे स्थितीच्या कारणावर अवलंबून
असते.धूळ किंवा प्राण्यांचा कोंडा यांसारख्या ऍलर्जीक घटकांपासून दूर राहणे, ऍलर्जीक राहिनाइटिस टाळण्यास मदत करू
शकते. चांगले स्वच्छतेचे पालन करणे, जसे की आपले हात वारंवार धुणे आणि आजारी लोकांशी जवळचा संपर्क टाळणे, संसर्गजन्य राहिनाइटिस टाळण्यास मदत करू शकते. सिगारेट
स्मोकिंग किंवा वायू प्रदूषण यासारख्या चिडचिड टाळण्यामुळे देखील अॅंटी-अॅलर्जिक राहिनाइटिस टाळण्यास मदत होऊ शकते.

 

प्रश्न : राहिनाइटिस असल्यास कोणते अन्न टाळावे ?

उत्तर : ऍलर्जीक राहिनाइटिस असलेल्या रुग्णांनी या अन्नपदार्थांचे सेवन मर्यादित केले पाहिजे. थंड किंवा
ऍलर्जी होऊ शकणारे अन्न जसे की कोळंबी, खेकडा, गोगलगाय, स्क्विड, समुद्री काकडी,

कारण हे अन्न ऍलर्जीची लक्षणे अधिक तीव्र करू शकतात. चरबीयुक्त
मांस देखील रुग्णाच्या घशाला त्रास देऊ शकते

 

 

सारांश,

 

ऍलर्जी, व्हायरल इन्फेक्शन आणि पर्यावरणातील त्रासदायक
घटकांसह विविध कारणांमुळे राहिनाइटिस होऊ शकतो.

उपचार पर्यायांमध्ये औषधे आणि इम्युनोथेरपी यांचा
समावेश होतो. या स्थितीच्या लक्षणांपासून मुक्त होण्यासाठी अनेक नैसर्गिक घरगुती
उपचार देखील आहेत.

वाफ, आले, मध, हळद, लसूण आणि सफरचंद सायडर व्हिनेगर हे सर्व राहिनाइटिससाठी
प्रभावी घरगुती उपचार आहेत जे जळजळ आणि रक्तसंचय कमी करण्यात मदत करतात, घसा शांत करतात आणि रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतात. बहुधा प्रतिबंधात्मक
पद्धतींमध्ये ऍलर्जी टाळणे, हवा स्वच्छ ठेवणे आणि चांगल्या स्वच्छता ठेवणे.

 

तुम्हाला राहिनाइटिस गंभीर किंवा सतत लक्षणे
आढळल्यास, निदान आणि
उपचारांसाठी डॉक्टरांना भेटणे महत्वाचे आहे.