सरव्हायकल कॅन्सर : कारणे, चिन्हे आणि लक्षणे, निदान, उपचार, प्रतिबंध – Cervical cancer
जेव्हा गर्भाशयामध्ये कॅन्सर
सुरू होतो, तेव्हा
त्याला सरव्हायकल कॅन्सर असे म्हणतात,सर्विक्स जो योनीला
जोडणारा गर्भाशयाचा खालचा भाग असतो.
सर्विक्स म्हणजे काय ?
सर्विक्स हा
गर्भाशयाचा सर्वात खालचा भाग आहे (जेथे गर्भधारणेदरम्यान बाळ वाढते). हे थोडेसे
डोनट सारखे दिसते आणि गर्भाशयाला तुमच्या योनीशी जोडते.
हे पेशींनी बनलेल्या टिशूमध्ये
झाकलेले असते.या निरोगी पेशी वाढू शकतात आणि कॅन्सर पेशींमध्ये बदलू शकतात.
थोडक्यात हा सर्विक्स
कॅन्सर,गर्भाशयाच्या
खालच्या भागाचा एक घातक ट्यूमर आहे.
सरव्हायकल कॅन्सरचा मृत्यू दर किती
आहे ?
युनायटेड स्टेट्समध्ये
प्रत्येक वर्षी, सुमारे
१३००० नवीन केसेस चे निदान होते आणि सुमारे ४००० महिलांचा या कॅन्सरमुळे मृत्यू
होतो.स्त्रियांना प्रभावित करणार्‍या कॅन्सरच्या सर्वात सामान्य प्रकारांपैकी हा
एक आहे.
या लेखात आपण सरव्हायकल
कॅन्सरची कारणे,लक्षणे,
निदान,उपचार पर्याय आणि प्रतिबंधात्मक
उपायांसह तपशीलवार कव्हर करू.
सरव्हायकल कॅन्सरचे प्रकार :
सरव्हायकल कॅन्सरचे एकापेक्षा
जास्त प्रकार आहेत. सुमारे ८०% ते ९० % सरव्हायकल
कॅन्सर हे स्क्वॅमस सेल (Squamous cell) कार्सिनोमा असतात,तर १० % ते २० % एडेनो
कार्सिनोमा (Adeno carcinomas) असतात.
स्क्वॅमस
सेल कार्सिनोमा : हे सर्विक्सच्या लायनिंग मध्ये तयार होते.
एडेनोकार्सिनोमा
: म्युकस तयार करणाऱ्या
पेशींमध्ये हे तयार होते.
मिक्स्ड
कार्सिनोमा : यात वरील दोन प्रकारांची वैशिष्ट्ये असतात.
सरव्हायकल कॅन्सर कारणे :
कॅन्सर प्रामुख्याने ह्युमन पॅपिलोमा वायरस (HPV) मुळे होतो.
एचपीव्ही हा एक सामान्य वायरस आहे जो सेक्स दरम्यान एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या
व्यक्तीकडे जातो.
लैंगिकदृष्ट्या सक्रिय
व्यक्तीपैकी किमान अर्ध्या व्यक्तींना त्यांच्या आयुष्यात कधीतरी HPV असू
शकतो,परंतु काही यामुळे स्त्रियांना सरव्हायकल कॅन्सर होतो.
१०० पेक्षा जास्त प्रकार आहेत आणि त्यांपैकी काहीमुळे सर्विक्स पेशींची असामान्य
वाढ होऊ शकते, ज्यामुळे कॅन्सर होतो.
इतर कारणे :
• धूम्रपान.
• कमकुवत
रोगप्रतिकार शक्ती.
• सरव्हायकल
कॅन्सरचा कौटुंबिक इतिहास.
• गर्भनिरोधक
गोळ्यांचा दीर्घकाळ वापर.
लक्षणे :
सरव्हायकल कॅन्सरची लक्षणे काय आहेत ?
सुरुवातीच्या टप्प्यात, सरव्हायकल
कॅन्सरमध्ये कोणतीही लक्षणे दिसू शकत नाहीत.तथापि,कॅन्सर
जसजसा वाढत जातो तसतसे खालील लक्षणे दिसू शकतात :
• योनिमार्गातून
असामान्य रक्तस्त्राव, जसे की मासिक पाळी दरम्यान, सेक्स दरम्यान किंवा त्यानंतर रक्तस्त्राव.
• रजोनिवृत्तीनंतर
रक्तस्त्राव.
• सेक्स
दरम्यान वेदना किंवा अस्वस्थता.
• असामान्य
योनि स्राव.
• ओटीपोटात
वेदना किंवा अस्वस्थता.
• मासिक
पाळीच्या दरम्यान किंवा त्यानंतरच्या काळात रक्ताचे डाग किंवा हलका रक्तस्त्राव.
• अवघड
किंवा वेदनादायक लघवी, काही वेळा लघवीत रक्त येणे.
• अतिसार,
किंवा मलविसर्जन करताना तुमच्या गुदाशयातून (Rectum) वेदना किंवा रक्तस्त्राव.
• ओटीपोटात
दुखणे.
• लघवी
करताना त्रास.
• सुजलेले
पाय, पाठदुखी.
• मूत्रपिंड
निकामी होणे.
• हाडे
दुखणे.
• वजन
कमी होणे आणि भूक न लागणे.
• थकवा.
जर तुम्हाला असामान्य रक्तस्त्राव, योनीतून स्त्राव किंवा इतर
कोणतीही अस्पष्ट लक्षणे जाणवत असतील, तर स्त्रीरोगत्ज्ञणा
भेटणे आवश्यक आहे.
सरव्हायकल कॅन्सरचे निदान :
सरव्हायकल कॅन्सरची हळूहळू
आणि अनेक वर्षांपासून विकसित होतो कॅन्सरकडे वळण्यापूर्वी,गर्भाशयाच्या
पेशींमध्ये बरेच बदल होतात.सर्विक्सच्या सामान्य पेशी अनियमित किंवा असामान्य
दिसून येतात.
सरव्हायकल कॅन्सरचे निदान
विविध टेस्टद्वारे केले जाऊ शकते,
१)
पॅप टेस्ट :
नियमित तपासणी चाचणी
जी सर्विक्समधील असामान्य पेशी तपासते
२) HPV टेस्ट :
टेस्ट जी सर्वीक्सच्या
पेशींमध्ये HPV ची
उपस्थिती शोधते. डॉक्टर पेशी गोळा करण्यासाठी सर्वीक्स घासण्यासाठी ब्रश वापरून
पॅप टेस्ट आणि HPV चाचण्या करतात.
३)
कोल्पोस्कोपी :
एक प्रक्रिया जी सर्विक्सची
तपासणी करण्यासाठी विशेष सूक्ष्मदर्शकाचा वापर करते.
४)
बायोप्सी :
एक प्रक्रिया
ज्यामध्ये सर्विक्सच नमुना काढून टाकला जातो आणि सूक्ष्मदर्शकाखाली तपासणी केली
जाते.
जर बायोप्सीने कॅन्सरची
पुष्टी केली,तर पुढील टेस्ट आजार किती पसरला आहे की नाही हे तपासतात या
चाचण्यांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते :
• यकृत
आणि मूत्रपिंडाचे कार्य तपासणे.
• रक्त
आणि लघवी टेस्ट.
• मूत्राशय,
गुदाशय (Rectum),आतडी आणि उदर पोकळीचे एक्स-रे
या प्रक्रियेला स्टेजिंग म्हणतात.
• सरव्हायकल
कॅन्सरच्या स्टेगेस कोणत्या आहेत ?
स्टेज १ : कॅन्सर फक्त तुमच्या
गर्भाशयात आढळतो.तो पसरला नाही आणि लहान आहे.
स्टेज २ : कॅन्सर
सर्विक्स आणि गर्भाशयाच्या पलीकडे पसरला आहे परंतु तो अद्याप ओटीपोटात पसरलेला
नाही किंवा तुमच्या योनीमध्ये पसरलेला नाही.
स्टेज ३ : कॅन्सर योनीमार्गाच्या
खालच्या भागात पसरला आहे आणि पेलविक वॉल,मूत्रवाहिनी (लघवी वाहून नेणाऱ्या
नळ्या) आणि जवळपासच्या लिम्फ नोड्समध्ये पसरला आहे.
स्टेज ४ : कॅन्सर
तुमच्या मूत्राशय, गुदाशय (Rectum)
किंवा शरीराच्या इतर भागात जसे की तुमची हाडे किंवा फुफ्फुसांमध्ये पसरला आहे.
•
सरव्हायकल कॅन्सर बरा होऊ शकतो का ?
सुरुवातीच्या
टप्प्यातील सरव्हायकल कॅन्सर बरा होऊ शकतो आणि पुनरावृत्ती टळू शकते. परंतु
गर्भाशय काढून टाकल्याने गर्भधारणा होणे अशक्य होते.
उपचार :
सरव्हायकल कॅन्सरचा उपचार
हा कॅन्सरच्या स्टेजवर आणि व्याप्तीवर अवलंबून असतो.
मुख्य
उपचार :
१)
शस्त्रक्रिया :
करण्यासाठी वेगवेगळ्या प्रकारच्या शस्त्रक्रिया केल्या जातात.
सरव्हायकल कॅन्सरच्या काही
सामान्य प्रकारच्या शस्त्रक्रिया :
•
लेसर शस्त्रक्रिया :
ही शस्त्रक्रियेमद्धे कॅन्सरच्या
पेशी जाळून टाकण्यासाठी लेसर बीम वापरली जाते.
•
क्रायोसर्जरी :
ही शस्त्रक्रिया कॅन्सरच्या
पेशी गोठवते.
•
कोन बायोप्सी :
ही शस्त्रक्रिया
ज्यामध्ये शंकूच्या आकाराचा टिश्यूचा तुकडा सर्विक्समधून काढला जातो.
•
सिंपल हिस्टेरेक्टॉमी :
या शस्त्रक्रियेमध्ये गर्भाशय
काढून टाकले जाते पण गर्भाशयाच्या शेजारील टिशू नाही.यामद्धे योनी आणि पेल्विक
लिम्फ नोड्स काढले जात नाहीत.
२)
रेडिएशन थेरपी :
यामध्ये सरव्हायकल
कॅन्सरच्या पेशी मारण्यासाठी उच्च-ऊर्जा रेडिएशन वापरले जाते .
रेडिएशन थेरपीचे दोन
प्रकार आहेत :
१. एक्सटर्नल बीम
रेडिएशन थेरपी.
२. ब्रेची
थेरपी.
३)
केमोथेरपी :
कॅन्सरच्या पेशी
मारण्यासाठी औषधे वापरणे,केमोथेरपी (केमो) नसांमधून इंजेक्शनने
किंवा तोंडावाटे कॅन्सरच्या पेशी मारण्यासाठी औषधे वापरतात.ते रक्तात प्रवेश करतात
आणि हे शरीरात कोठेही पेशी मारण्यासाठी प्रभावी असते.
४)
इम्युनोथेरपी :
कॅन्सरच्या पेशी
ओळखण्यासाठी आणि नष्ट करण्यासाठी रोगप्रतिकारक शक्ती उत्तेजित करण्यासाठी औषध वापरली
जातात.
५)
टार्गेटेड थेरपी :
औषधोपचार वापरल्याने
निरोगी पेशींना हानी न करता टार्गेटेड थेरपीमुळे कॅन्सरच्या पेशी नष्ट होतात,हे प्रोटिन्स
ला टार्गेट करून काम करते जे कॅन्सर च्या पेशींची वाढ थांबवते.
सरव्हायकल कॅन्सर प्रतिबंध :
सरव्हायकल कॅन्सर रोखण्याचे
अनेक मार्ग आहेत जसे की,
१)
HPV
विरुद्ध लसीकरण करणे :
HPV लस HPV
च्या प्रकारांपासून संरक्षण करू शकते ज्यामुळे सरव्हायकल कॅन्सर होण्याची
शक्यता असते.
२)
प्रॅक्टीस सेफ सेक्स :
सेक्स करताना कंडोम
वापरल्याने एचपीव्ही होण्याचा धोका कमी होतो.
३)
नियमित पॅप टेस्ट :
नियमित पॅप टेस्ट
सर्विक्स कॅन्सर होण्यापूर्वी तो शोधू शकते.
सरव्हायकल कॅन्सर FAQ’s
प्रश्न
: मला सरव्हायकल कॅन्सर
आहे हे कसे कळेल ?
उत्तर : बहुतेक व्यक्तींना या
आजाराचे निदान होईपर्यंत त्यांना सरव्हायकल कॅन्सर आहे हे कळत नाही.तुमचे डॉक्टर अनेक
टेस्ट आणि बायोप्सीद्वारे सरव्हायकल कॅन्सरचे निदान करतील.पहिली चिन्हे क्वचितच
सौम्य असू शकतात आणि ती फक्त तुमच्या डॉक्टरानद्वारेच शोधली जाऊ शकतात.
प्रश्न
: सरव्हायकल कॅन्सरची ५
चेतावणी चिन्हे कोणती आहेत ?
उत्तर : चिन्हे :
• योनिमार्गातून
असामान्य रक्तस्त्राव
• असामान्य
स्राव
• वेदनादायक
लैंगिक संभोग
• पेल्विक
भागात वेदना
• आतड्यांच्या
हालचालींमधील गुंतागुंत
प्रश्न
: सरव्हायकल कॅन्सर खूप
गंभीर आहे का ?
उत्तर : सरव्हायकल कॅन्सर हा
हळूहळू वाढणारा, परंतु
जीवघेणा आजार आहे.
कॅन्सर पूर्वीच्या
पेशी ज्या कॅन्सरमध्ये विकसित होण्याआधी काढल्या जाऊ शकतात.लवकर निदान आणि उपचार
केल्याने,हा बरा
ही होऊ शकतो.
प्रश्न
: आहार सरव्हायकल
कॅन्सर टाळण्यास किंवा व्यवस्थापित करण्यास मदत करू शकतो ?
उत्तर : सरव्हायकल कॅन्सर रोखू
किंवा बरा करू शकेल असा कोणताही विशिष्ट आहार नसला तरी, निरोगी
आणि संतुलित आहार राखणे संपूर्ण आरोग्यास मदत करू शकते आणि इतर आरोग्य
परिस्थितींचा धोका कमी करू शकते. फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्य, पातळ प्रथिने आणि निरोगी स्निग्ध
पदार्थांनी युक्त आहार घेतल्याने शरीराला रोगप्रतिकारक शक्तीचे समर्थन करण्यासाठी
आवश्यक पोषक तत्वे मिळू शकतात आणि सरव्हायकल कॅन्सर होऊ शकतो अशा इनफेकशन शी लढा
देण्यात मदत होते.
प्रश्न
: मला माझ्या बोटाने सरव्हायकल
कॅन्सर जाणवू शकतो का ?
उत्तर : नाही, तुम्हाला
तुमच्या बोटाने सरव्हायकल कॅन्सर जाणवणार नाही. कॅन्सरच्या पेशी लहान असतात आणि
सूक्ष्मदर्शकाखाली शोधल्याशिवाय ते शोधणे अशक्य आहे. जर तुम्हाला तुमच्या
योनीमध्ये बम्प किंवा वस्तुमान (Mass) वाटत असेल तर ते सिस्टचे
लक्षण असू शकते.
प्रश्न
: सरव्हायकल कॅन्सर कसा
टाळता येईल ?
उत्तर : सरव्हायकल कॅन्सर नियमित
तपासणी आणि पॅप टेस्टद्वारे प्रतिबंधित केला जाऊ शकतो,याव्यतिरिक्त,
HPV विरुद्ध लसीकरण केल्याने सरव्हायकल कॅन्सर होण्याचा धोका कमी
होतो,सुरक्षित लैंगिक सराव करणे आणि लैंगिक भागीदारांची
संख्या मर्यादित करणे देखील HPV आणि सरव्हायकल कॅन्सर होण्याचा
धोका कमी करण्यास मदत करू शकते.